عدم رشد کودک | علل و راه های درمان موثر

عدم رشد کودک : چرا کودکمان خوب رشد نمیکند ؟ برای تقویت رشد کودک چه باید بکنیم ؟ در اینجا با مقاله ای درباره کودک سالم ، نکاتی درباره رشد بهتر کودکان در خدمت شما هستیم. با ما همراه باشید.

علت عدم رشد قد کودک

چرا کودک‌تان رشد نمی‌کند؟

خوب وزن نگرفتن کودکان مشکلی رایج است که عموما مادر متوجه آن می‌شود یا پزشک تشخیص می‌دهد که روند رشد کودک طبیعی نیست و طبق الگوی نرمال پیش نمی‌رود.

چه زمانی وزن نگرفتن کودک، نگران کننده است؟

معمولا روالی که وزن به طور تدریجی طی می‌کند مهم‌تر از یک کاهش وزن به تنهایی است. وزن باید نسبت به قد سنجیده شود تا مطمئن شوید که کودک در مقایسه با قدش، خوب وزن می‌گیرد. این ارتباط میان قد و وزن، در یک چارت مشخص شده است.

گاهی بچه‌ها به دلیل جنب و جوش و تحرک زیاد، وزن کم می‌کنند. در چنین شرایطی وزن‌شان ممکن است نسبت به قد آنها افت کند اما کودک همچنان با سرعت نرمالی متناسب با سن خود، به وزن گیری‌اش ادامه می‌دهد.

وقتی افت قابل توجهی در وزن کودک روی می‌دهد می‌تواند نگران کننده باشد. در این مواقع کودک باید تحت معاینات پزشکی قرار بگیرد تا معلوم شود آیا این افت وزن به اندازه‌ای است که هشدار دهنده بوده و نیاز به اقدامات بعدی داشته باشد.

دلایل توقف رشد کودک

. شایع‌ترین علت بیش از ۹۰ درصد از موارد توقف رشد کودک، عدم دریافت کالری کافیست. زمانی که کودک به علت‌های گوناگونی تمایلی به خوردن غذا ندارد یا وقتی که والدین کودک نمی‌دانند او به چه اندازه کالری نیاز دارد، روند وزن گیری کودک می‌تواند متوقف شود. این اتفاقی است که اغلب در مورد کودکان نوپا که فعال‌ترند و همچنین بچه‌هایی که بد غذا هستند روی می‌دهد. درمورد کودکان کوچک‌تری که در ماههای اولیه‌ی زندگی خود هستند، کافی نبودن شیر مادر یا ترکیب نامناسب شیر خشک (درست آماده نکردن شیر خشک) می‌تواند علت رشد نکردن کودک باشد.

. گاهی پرستار کودک به دلیل مشکلات روحی و شخصی خود ممکن است به اندازه‌ی کافی به تغذیه‌ی کودک رسیدگی نکند. در مورد بچه‌های بزرگ‌تر یا نوجوان‌ها، محدودیت دریافت کالری می‌تواند باعث شود کودک تصور بدی از بدن خود پیدا کرده و دچار اختلالات روحی شود.

. اگر کودک دچار آلرژی دهانی یا مشکلی نورولوژیکی باشد نیز نمی‌تواند به خوبی غذا بخورد. چنین مشکلاتی می‌توانند توانایی بلع غذا را تحت تاثیر قرار دهد. بیماری فلج مغزی یا شکاف کام نیز می‌توانند جلوی تغذیه‌ی مناسب کودک را بگیرند.

. گاهی کودک به دلیل استفراغ‌های مکرر قادر به نگه داشتن غذا در معده نیست. استفراغ می‌تواند به علت ریفلاکس شدید در کودکی که دچار مشکلات نورولوژیکی است باشد که سبب کاهش قدرت و حجم عضلات شده و طیف گسترده‌ای از ناهنجاری‌ها را به بار می‌آورد. بیشتر نوزادانی که دچار ریفلاکس هستند بهبود پیدا می‌کنند و رشدشان بدون مشکل خاصی ادامه پیدا خواهد کرد. در موارد بسیار نادر، استفراغ‌های بیش از حد کودک می‌تواند به دلیل تنگ شدن خروجی معده باشد که تنگی دریچه‌ی پیلور نام دارد و ممکن است نیاز به بررسی‌های خاص پزشکی مانند سونورگرافی شکم داشته باشد.

. کودکی که به علت ضعف لوزالمعده نمی‌تواند غذا را به خوبی گوارش کند نیز نمی‌تواند وزن بگیرد. در چنین شرایطی، پدر و مادر اینگونه اعلام می‌کنند که مدفوع کودک، حجیم، کف مانند، شُل، بسیار بد بو و چرب است.

. اختلالاتی که مخاط روده را تحت تاثیر قرار می‌دهد مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون نیز می‌تواند موجب توقف رشد کودک شود. در بیماری سلیاک، علائم وقتی شروع می‌شوند که غذاهای حاوی گلوتن وارد رژیم غذایی کودک می‌شوند.

. در برخی موارد، کودک در اثر پُرکاری تیروئید می‌تواند زیاد کالری بسوزاند.

. کودک مبتلا به مشکل قلبی که منجر به نارسایی قلبی‌اش می‌شود نیز در صورت تحرک زیاد که مشکل تنفسی برایش ایجاد می‌کند، نمی‌تواند به خوبی تغذیه شود.

. در موارد نادر، نارسایی کلیوی یا سایر ناهنجاری‌های کلیه بر روند وزن گیری کودک اثر می‌گذارند ( و البته رشد قد) چون مکانیسم‌های خاصی از رشد را مختل می‌کنند.

. ضمنا بعضی از بچه‌ها ممکن است دچار اختلالات ژنتیکی داشته باشند که بر وزن گیری‌شان اثر می‌گذارد. تشخیص در چنین مواردی نیازمند ارزیابی‌های تخصصی پزشکی توسط پزشک است.
اگر نگران هستید که کودک‌تان به خوبی وزن نمی‌گیرد، باید این موضوع را با پزشک کودک‌تان مطرح کنید. ممکن است کودک به معاینه‌ی پزشکی دقیقی نیاز داشته باشد پزشک تشخیص دهد که علت وزن نگرفتن کودک شما به سادگی عدم دریافت کالری کافی نیست.

قد و وزن کودک شما باید به طور منظم پیگیری و طبق چارت کاملا کنترل شود. اگر با علائمی چون خستگی، رنگ پریدگی، لاغری زیاد پاها، شل شدن پوست روی بازوها و رانها و از دست دادن چربی روی گونه‌ها روبرو شدید هر چه زوتر کودک را به پزشک برسانید تا از جهت کم خونی، وضعیت تغذیه‌ای و عملکرد کلیه‌ها بررسی شود.

بر اساس ارزیابی‌های بالینی ممکن است آزمایشات بیشتری صورت بگیرد تا احتمال بیماری سلیاک، بیماری کرون و یا کمبود آنزیم‌های لوزالمعده بررسی شود.

بیشتر بچه‌ها برای حفظ روند وزن گیری نیاز به افزایش دریافت کالری دارند که می‌تواند به صورت افرودن چربی، قند و یا شیرهای مکمل به رژیم غذایی کودک باشد. جالب است بدانید بعد از شش ماهگی، برای رشد کودک تنها به ۵ تا ۱۰ درصد از کل کالری دریافتی نیاز است.

کودکی که با وجود افزایش دریافت کالری همچنان وزن نمی‌گیرد باید در بیمارستان بستری شود تا بررسی‌های دقیق پزشکی و تخصصی انجام شود.

داروهای خاصی که اشتها را تحریک می‌کنند برای برخی از کودکان موثرند. اصلاح تغذیه‌ای به صورت رژیم غذایی بدون گلوتن برای بچه‌هایی که بیماری سلیاک دارند لازم است و برای کمک به آنزیم‌های لوزالمعده ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌هایی باشد که توسط پزشک تجویز می‌شود.

رشد نکردن قد کودک، علت چیست؟

کوتاهی قد یکی از علل شایع مراجعه کودکان و نوجوانان به متخصصان غدد است. موضوع قابل بحثی که با نگرانی والدین همراه است. اما شاید لازم باشد پیش از آشنایی با این مبحث، به کلیاتی پیرامون رشد و نمو انسان بپردازیم. در ادامه نکات اساسی در مورد ارزیابی، تشخیص و درمان کوتاهی قد بیان می شود.

مراحل رشد انسان

۱- دوران شیرخواری (۲ سال اول زندگی): در بدو تولد قد نوزاد حدود ۵۰ سانتی متر است. در ۲ سال اول زندگی ۳۰- ۳۵ سانتی متر افزایش قد دیده می شود (۲۵ سانتی متر در سال اول). این رشد سریع ادامه رشد دوران جنینی است و سرعت آن با افزایش سن کودک کاهش می یابد. در پایان ۲ سالگی قد کودک با قد نهایی وی که ژنتیک و وراثت نقش اساسی در آن دارند رابطه تنگاتنگی دارد.

۲- دوران کودکی (از ۲ سالگی تا شروع بلوغ): در این دوران کودکان هر سال ۶- ۷ سانتی متر قد می کشند، البته در نزدیکی سنین بلوغ سرعت رشد کمتر می شود.
۳- دوران بلوغ: در طی این دوران یک جهش رشدی اتفاق می افتد و از شروع تا پایان بلوغ، پسران به طور متوسط ۲۵- ۳۰ سانتی متر و دختران ۲۰- ۲۵ سانتی متر افزایش قد پیدا می کنند. در طی دوران بلوغ سرعت رشد قدی ۸- ۱۴ سانتی متر در سال می باشد. توجه داشته باشید که حداکثر جهش رشدی در دختران قبل از شروع عادت ماهیانه است و پس از شروع دوره های عادت ماهیانه بطور متوسط دختران ۷ سانتی متر قد می کشند. در پسران حداکثر جهش رشد در مراحل انتهایی تر بلوغ دیده می شود.

نکته مهم: با پیشرفت بلوغ به علت تولید و ترشح هورمون های جنسی صفحات رشد استخوان تدریجا بسته می شوند و معمولا در سنین ۱۵- ۱۷ سالگی در دختران و ۱۶- ۱۸ سالگی در پسران صفحات رشد مسدود شده و امکان افزایش قد پس از آن وجود نخواهد داشت. بنابراین این باور که تا ۲۵ سالگی قد می کشیم کاملا غلط است (مگر آنکه فردی بالغ نشده باشد و صفحات رشد باز بماند). اگر علائم بلوغ تا سن ۱۴ سالگی در پسران و ۱۳ سالگی در دختران شروع نشود غیرطبیعی است و باید بررسی های هورمونی لازم انجام گیرد. درمان های موثر برای افزایش قد (هورمون رشد و درمان های دیگر) قبل از بلوغ یا در اوایل بلوغ یعنی زمانی موثر هستند که صفحات رشد استخوان به خوبی باز باشند.

ارزیابی کودک

هر کودک زمینه ژنتیکی، تغذیه ای و عاطفی خاص خود را دارد. مجموعه این عوامل است که رشد و قد نهایی کودک را تعیین خواهد نمود. بدیهی است که کودکان ر یک مقطع سنی خاص قدهای یکسان ندارند و هر چند ممکن است کودکی در مقایسه با کودک دیگر هم سن و سالش کوتاه تر باشد اما قد او در محدوده طبیعی تعریف شده برای سنش قرار داشته باشد.قد کودک به طور دقیق باید اندازه گیری شود و براساس منحنی های استاندارد رشد سنجیده شود. چه بسیارند کودکانی که کوتاه قد قلمداد می شوند ولی براساس منحنی های رشد، در محدوده قدی طبیعی قرار دارند.

یک قانون سرانگشتی را به خاطر داشته باشید.سرعت رشد کودک مهمترین شاخص نحوه رشد است. اگر سرعت رشد کودک طبیعی باشد (یعنی از سن ۲ سالگی تا شروع بلوغ ۵-۷ سانتی متر در سال قد بکشد) کمبود هورمون رشد و بسیاری از بیماری های دیگر وجود ندارد گرچه قد کودک کمتر از متوسط قد برای هم سن و سالان باشد. سرعت رشد باید در طی ۶-۱۲ ماه اندازه گیری شود. هیچ کودکی دیده نمی شود که علیرغم کمبود هورمون رشد، سرعت رشد مناسب داشته باشد. کودکی که کمبود هورمون رشد دارد سرعت رشد کمی دارد: مثلا ۱-۲ سانتی متر در سال.

آیا عدم تناسب بین رشد اندام ها و تنه وجود دارد؟

عدم تناسب در رشد اندام ها و تنه در برخی بیماری ها مثل کم کاری تیروئید و اختلالات مادرزادی اسکلتی دیده می شود. تغییرات خاصی در قیافه و معاینه ظاهری فرد در برخی بیماری های کروموزومی که با کوتاهی قد همراهند دیده می شود. مثل سندرم ترنر (این دختران بجای ۴۶ کروموزوم، ۴۵ کروموزوم دارند یعنی یک کروموزوم جنسی را ندارند) یا سندرم داون (منگولیسم).

آیا قد و وزن کودک متناسب است؟

در بیشتر بیماری های غدد مثل کمبود هورمون رشد کم کاری تیروئید و پرکاری غدد فوق کلیوی کودک کوتاه قد است ولی وزن وی مناسب است یا اضافه وزن دارد. هر گاه کودکی کوتاه قد بود و کمبود وزن نیز داشت به سوءتغذیه یا بیماری هایی که باعث سوء جذب مواد غذایی در دستگاه گوارش می شوند یا بیماری های شدید عمومی مثل بیماری های ریوی- قلبی- کبدی- کلیوی و اختلالات سیستم ایمنی و یا اختلالات روحی- روانی باید مشکوک شد.

 ژنتیک:

در این حالت کودک کوتاه قد است، پدر و مادر وی نیز کوتاه قد هستند. سرعت رشد کودک در سال طبیعی است و سن استخوانی کودک نسبت به سن تقویمی عقب نمی باشد.

 تاخیر سرشتی در رشد:

در این کودکان از سن ۲ سالگی کوتاه قدی دیده می شود، پدر و مادر کوتاه نیستند. سرعت رشد کودک در سال تقریبا طبیعی است ولی سن استخوانی عقب است. درواقع برای همان سن استخوانی قد کودک مناسب است ولی نسبت به سن تقویمی قد کودک کوتاه است. مثلا سن تقویمی کودکی ۸ ساله است قد وی ۱۱۰ سانتی متر است این قد برای ۸ سالگی کم است ولی برای سن استخوانی وی که ۶ ساله برآورد شده است مناسب می باشد. بلوغ جنسی در این کودکان با تاخیر شروع می شود ولی در نهایت اکثر این کودکان به قد ژنتیک خود می رسند.

علل کمتر شایع

بیماری های عمومی مثل سوء تغذیه، (گرچه خفیف و غیرآشکار باشد)، کمبود ویتامین D و کلسیم که باعث نرمی استخوان می شود، بیماری سلیاک (حساسیت به پروتئین گندم)، بیماری های مزمن عمومی مثل کم خونی ها، بیماری های التهابی دستگاه گوارش، بیماری های کلیوی مزمن، نارسایی قلبی، بیماری های مزمن ریوی یا کبدی و یک علت بسیار مهم- کم کاری تیروئید- می تواند باعث کوتاهی قد شود.

کندی رشد در کودکان

ممکن است تنها علامت کم کاری تیروئید در کودکان اختلال رشد باشد. کم کاری تیروئید ممکن است مادرزادی و از بدو تولد باشد یا ممکن است بعدا ایجاد شود.شایع ترین علت کم کاری تیروئید در کودکان یک بیماری خودایمنی به نام بیماری هاشیماتو است (نام دانشمند ژاپنی که برای اولین بار این بیماری را توضیح داد) در این بیماری سیستم ایمنی بدن علیه تیروئید فعال می شود و باعث گواتر یعنی بزرگ شدن عده تیروئید و یا کم کاری آن می شود. هر کودکی که با کوتاهی قد مراجعه می کند حتی در غیاب همه علائم بالینی دیگر کم کاری تیروئید (مثل پف آلودگی، خواب آلودگی، کاهش تمرکز و حافظه، خشکی پوست، یبوست، احساس سرما، ریزش مو و شکنندگی ناخن ها و…) باید از نظر کم کاری تیروئید آزمایش شود.مصرف برخی داروها مثل داروهای کورتونی مثلا برای آسم یا بیماری های روماتیسمی در کودکان می تواند باعث اختلال رشد شود. اختلالات رشد داخل رحمی نیز از علل دیگر کوتاهی قد کودکان هستند.

علل نادر کمبود هورمون رشد

هورمون رشد در غده هیپوفیز که در کف مغز قرار دارد ساخته می شود. از اوایل قرن بیستم میلادی بود که دانشمندان فهمیدند آسیب به غده هیپوفیز باعث اختلال رشد و کوتاهی قد می شود. تشخیص کمبود هورمون رشد در موارد شدید راحت است ولی در بسیاری از مواقع کمبود هورمون رشد خفیف است و علائم بالینی چندانی ایجاد نمی کند. کلید اصلی آنست که سرعت رشد کودک در طول یکسال کم است.

بنابراین برای تشخیص صحیح، بسیاری از مواقع لازم است میزان رشد کودک طی ۶- ۱۲ ماه پیگیری شود و سرعت رشد محاسبه شود.برای تشخیص کمبود هورمون رشد که ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد انجام آزمایش های هورمونی دقیق لازم است. در این آزمایشات یک داروی محرک ترشح هورمون رشد به کودک در حالت ناشتا خورانده می شود و چندین نمونه خون به فواصل نیم ساعت یکبار برای ارزیابی قدرت تولید هورمون رشد توسط هیپوفیز گرفته می شود.

درمان

ذکر این نکته ضروری است که رشد طبیعی تنها در زمینه مساعدی که مشتمل بر تغذیه کامل، محیط عاطفی مناسب و فعلیت بدنی کافی است حاصل می گردد. لذا هر کودک مبتلا به کوتاهی قد سوای از لزوم یا عدم لزوم درمان هورمونی باید نکات عمومی یادشده را رعایت نماید والا در صورت نبود هر یک از این عوامل رشد کودک چه رشد خودبخودی و چه پاسخ به درمان هورمونی رضایت بخش نخواهد بود.پس از تشخیص علت کوتاهی قد باید درمان مناسب شروع شود. مثلا اگر کم کاری تیروئید وجود دارد تیروئید کاملا اصلاح نشده باشد امکان پذیر نیست چون در حضور کم کاری تیروئید ترشح هورمون رشد از غده هیپوفیز کاهش می یابد، یا اگر سوءتغذیه وجود دارد باید سوءتعذیه اصلاح شود. این کار در برخی موارد با مصرف مکمل های غذایی مانند کلسیم، ویتامین D و… ممکن است.

در صورت وجود سوءتغذیه، مقاومت به عمل هورمون رشد در سطح سلول های بدن ایجاد می شود بدین مفهوم که هورمون رشد بطور کافی ترشح می شود ولی نمی تواند اثر کند. یا اگر بیماری سلیاک (حساسیت به پروتئین گندم) وجود دارد حذف مواد غذایی حاوی این پروتئین از رژیم غذایی ضروری است وگرنه درمان های دیگر موثر نمی باشند. در صورتی که پس از اصلاح یک بیماری تشخیص داده شده- مثلا کم کاری تیروئید- هنوز کودک سرعت رشد مناسبی پیدا نکرده باشد باید از نظر وجود عوامل دیگر کاهش رشد مانند کمبود همزمان هورمون رشد بررسی شود. در کوتاهی قد ژنتیک درمان با هورمون رشد موثر نمی باشد.

درمان با هورمون رشد

امروزه هورمون رشد انسانی با استفاده از مهندسی ژنتیک ساخته می شود. هورمون رشد بسیار گردان قیمت است. این دارو فقط به صورت تزریقی وجود دارد و بهتر است هر شب تزریق انجام شود. مدت درمان طولانی است و تا زمانی که رشد متوقف شود درمان ادامه می یابد. در برخی موارد ممکن است درمان پس از ۱- ۲ سال قطع شود و ترشح هورمون رشد با پیشرفت بلوغ طبیعی شود. در طول مدت درمان، معاینات و بررسی های دوره ای در فواصل شش ماهه، توسط پزشک معالج ضروری است. باید توجه داشت که در موارد معدودی پاسخ مناسب درمانی از تزریق هورمون رشد به دست نمی آید. در این گونه موارد پزشک معالج در مورد احتمال انجام بررسی های تکمیلی، تغییر مقدار دارو یا قطع درمان تصمیم گیری خواهد نمود.

هورمون رشد در موارد زیر استفاده می شود:

۱- کوتاهی قد ناشی از کمبود هورمون رشد
۲- کوتاهی قد در کودکانی که نارسایی مزمن کلیه دارند.
۳- کوتاهی قد در دخترانی که سندرم ترنر دارند. (یک کروموزوم X کم دارند)

درمان با هورمون رشد پس از تشخیص قطعی کمبود هورمون رشد تنها در صورتی موثر است که صفحات رشد استخوانی باز باشند. یعنی قبل از بلوغ یا اوایل بلوغ. زمانی که صفحات رشد استخوان در حال بسته شدن هستند، درمان با هورمون رشد به هیچ وجه موثر نمی باشد. درمان با هورمون رشد معمولا بدون عارضه است. ندرتا ممکن است باعث افزایش فشار داخل مغزی خوش خیم، التهاب لوزالمعده و تنگی کانال عصب در مچ دست این عوارض به علت احتباس آب و نکن اتفاق می افتد. گاهی رشد خال های پوستی نیز دیده شده است.برخی از ورزشکاران جهت تقویت عضلانی از دوزهای بالای هورمون رشد استفاده می کنند.

در این دوزهای بالا می تواند عوارض  جدی شود مثل عوراض قلبی، دیابت، دردهای مفصلی، ادم یا خیز، بزرگ شدن پستان ها در آقایان، افزایش فشار داخل مغزی و التهاب لوزالمعده ایجاد نمایند ولی دوزهای مناسب فیزیولوژیک هورمون رشد که تحت نظر متخصص غدد برای کوتاهی قد در کودکان استفاده می شود این عوارض را ندارد.

باورهای غلط

افزایش قد با استفاده از روش های دیگر امکان پذیر نمی باشد. استفاده از صندل ها یا کفش های مخصوص، امواج لیزری و یا روش های محیرالعقول دیگر برای افزایش رشد غیرعلمی و بدون تاثیر بوده و صرفا یک تجارت آلوده است. گروهی تصور می کنند که تزریق هورمون رشد به استحکام استخوان ها کمک کرده و فرد را جوان نگه می دارد. باور غلط دیگری که وجود دارد در مورد ورزشکارانی است که فکر می کنند با دریافت هورمون رشد بدن عضلانی تر و بافت چربی کمتری خواهندداشت.

نکات مهم

در برخی از کودکان ممکن است برای به تاخیر انداختن بلوغ جهت بازماندن صفحات رشد از داروهای متوقف کننده بلوغ همزمان با هورمون رشد استفاده شود. این تجویز باید براساس تشخیص پزشک باشد. رژیم غذایی مناسب بخصوص مصرف کافی مواد پروتئینی، لبنی و میوه ها و ورزش مستمر در رشد قدی تاثیر غیرقابل انکاری دارند. بخصوص در کودکانی که تحت درمان با هورمون رشد هستند.

رشد نوزادان

عدم رشد کودک | علل و راه های درمان موثر

منبع : نی نی بان / برترین ها