اختلال خواب سالمندان | علل و راه های کنترل و درمان
سلامت عمومی ، راه های درمان مشکلات خواب سالمندان در خدمت شما هستیم. با ما همراه باشید.
علت خواب زیاد سالمندان ، اختلال خواب سالمندان
اهمیت سلامت خواب
شواهد علمی‌ای وجود دارد که نشان میدهد خواب مناسب و منطبق با ساعت زیستی بدن ما در هر سنی باعث می‌شود مواد زائد تجمع‌یافته در مغز که برای کارکرد آن مضر هستند، به شکلی مناسب پاکسازی شوند.
در پی خواب ناکارآمد مغز با سرعت بیشتری به‌سوی تحلیل پیش می‌رود و احتمال بروز فرآیندهایی مانند افت ظرفیت عصبی- شناختی و آلزایمر بیشتر می‌شود. بنابراین خواب یکی از نیازهای اساسی و پایه های اصلی سلامتی انسان است. هرگونه اختلال در جریان طبیعی آن علاوه بر ایجاد مشکلات روانی می تواند کارآیی فرد را نیز کاهش دهد.
خواب مکانیزم فیزیولوژیک بدن در بازیابی توان از دست رفته وخستگی ناشی از فعالیتهای بدنی در طول زندگی روزمره است. در طول خواب بدن استراحت می کند و انرژی از دست رفته به دست می آید و بدن، بار دیگر برای فعالیت جسمی و فکری آماده می شود. خواب یکی از فاکتورهایی است که نقش مهمی در سلامتی داشته و عامل مهمی در افزایش مرگ و میر وکاهش سلامت است.
کیفیت خواب
کیفیت خواب از شاخصهای ذهنی مربوط به چگونگی تجربهی خواب تشکیل می شود، مانند میزان رضایتمندی از خواب و احساسی که پس از برخواستن از خواب ایجاد می شود
اختلال در خواب
اگر خواب فرد در یک بازه زمانی طولانی دچار مشکلاتی چون: کم خوابی، پرخوابی کژ خوابی، خروپف و… شود، فرد مبتلا به اختلال خواب است. اگرچه اختلالات خواب در هر سنی رخ میدهد، اما افراد پیر غالبا با مشکلات زیادی جهت دستیابی به یک خواب راحت مواجه هستند.
خواب سالمندان
بهترین زمان خواب برای سالمندان خواب شبانه است و مشاغل شیفتی اصلا مناسب آنها نیست. افراد سالمند به ۷ تا ۸ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. سالمندان باید در شب به اندازه‌ی کافی بخوابند تا در روز احساس راحتی کنند و از زندگی و زنده بودن خود لذت ببرند.
خواب روزانه به کارکرد بهتر مغز کمک می‌کند. سالمندان می‌توانند در طول روز هم بخوابند. خواب میان‌روزی، بهتر است بین ساعات ۳-۱ بعدازظهر باشد. سالمندان نباید بعد از ساعت ۶ عصر بخوابند زیرا ممکن است با خواب شبانه تداخل داشته باشد.
اختلال خواب در سالمندان
افزایش جمعیت سالمندان به علت کاهش موالید، بهبود وضعیت بهداشت و افزایش امید به زندگی، ضرورت توجه به مشکلات این قشر را برجسته می کند. یکی از مشکلات تأثیرگذار بر کیفیت زندگی این قشر آسیب پذیر خواب است.
تحقیقات نشان داده است خواب با کیفیت ضعیف در رتبه ی سوم مشکلات سالمندان قرار دارد و یکی از موارد شایع شکایات و دلیل مراجعه سالمندان به پزشک است. در ادامه به بررسی انواع اختلالات خواب در سالمندان پرداخته‌ایم.
• بی‌خوابی در سالمندان
بی‌خوابی به صورت بی خوابی اولیه، بی خوابی متناوب و بی خوابی انتهایی وجود دارد:
• اختلال در شروع خواب: بعضی از سالمندان وقتی وارد رختخواب می شوند زمانی طولانی تا به خواب رفتنشان بیدار می مانند.
• اختلال در تداوم خواب: در این نوع از اختلال فرد می خوابد ولی بعد از چند ساعت یعنی ساعت ۴-۳ صبح از خواب بیدار می شود و دیگر نمی تواند بخوابد. ممکن است علت اختلال در تداوم خواب، اختلالات خلقی یا روانی مثل افسردگی باشد.
• اختلال در ریتم خواب و بیداری: در این حالت سالمند زودتر از بقیه می خوابد و زودتر از آنها خواب بیدار می شود؛ یعنی در طول ساعاتی که عمده خانواده خوابند، او بیدار است و برعکس.
علل بی خوابی سالمندان
علل بی خوابی در سالمندان را می توان به موارد زیر دسته بندی کرد:
علل روان شناختی: افسردگی، اضطراب ، استرس و …
علل جسمی: وزن بالا، نارسایی قلبی، بیماریهای تنفسی مانند آسم، بیماریهای گوش و حلق و بینی مانند سینوزیت، دیابت، زخم معده و اثنی عشر، دردها مانند کمر درد و سردرد.
علل ناشی از الگوی زندگی: مصرف الکل، چای یا قهوه، خوردن غذای سنگین قبل از خواب، چرت زدن روزانه، الگوی نامنظم خواب.
علل محیطی: محیط خیلی گرم یا سرد، سرو صدا، آلودگی هوا، نداشتن حریم خصوصی، شلوغ بودن و تعداد بالای افراد خانواده از دست دادن همسر، بازنشستگی، ترس از مرگ هنگام خواب.
• کم‌خوابی و پرخوابی در سالمندان
اگر خواب فرد در یک بازه زمانی طولانی به‌طور متوسط در شبانه‌روز کمتر از ۵/۳ ساعت یا بیشتر از ۵/۸ ساعت باشد به این فرد به ترتیب کم‌خواب و پرخواب گفته می‌شود. براساس شواهد، الگوی مزمن پرخوابی یا کم‌خوابی مفرط می‌تواند باعث کاهش عمر مفید و افزایش مرگ‌ومیر زودرس شود.
هنگامی که از سالمندان درباره وضعیت خوابشان سوال پرسیده می‌شود، معمولا به شکل اغراق‌آمیز از کم‌خوابی یا پرخوابی زیادی شکایت می‌کنند، در حالی که پزشک با بررسی بیشتر متوجه می‌شود که سالمند خواب نسبتا مطلوبی دارد و فقط تصورش این است خوابش مناسب نیست؛ مثلا خوابش سبک است ولی فکر می‌کند نخوابیده است. این افراد با اینکه از بی‌خوابی شکایت دارند،
در طول روز اصلا کسل نیستند و با انرژی به کارهای روزمره خود می‌پردازند. گاهی نیز علائمی از سوی سالمند عنوان می‌شود که نشان از مشکلی جدی است و بیانگر این است که احتمالا اختلال خواب در سالمند وجود دارد.
علل کم‌خوابی سالمندان
ممکن است کم‌خوابی اولیه یا ثانویه باشد:
• کم‌خوابی اولیه: در کم‌خوابی اولیه نمی‌توان دلیل شناخته‌‌شده‌ای برای کم‌خوابی یافت. البته در این موارد دلایل روان‌پزشکی بیشتر از سایر علل مطرح است. اختلالات روان‌پزشکی مانند افسردگی، شیدایی، اضطراب و… می‌تواند باعث اختلال در شروع خواب شود. اگر ثابت شود بیمار از نوعی اختلال روان‌پزشکی رنج میبرد، با درمان اختلال در بسیاری از موارد مشکل کم‌خوابی نیز حل می‌شود.
• کم‌خوابی ثانویه: در کم‌خوابی ثانویه، می‌توان دلایلی مانند ابتلای سالمند به بیماریهای مختلف، بیماریهای عفونی، قلبی، کلیوی، سرطان، درد مزمن، مصرف بعضی از داروها مثل داروهای ضدافسردگی و… را برای کم‌خوابی مطرح کرد.
پرخوابی سالمندان
شکایت دیگری هم از سوی افراد مسن وجود دارد، مبنی بر اینکه پرخواب هستند. یکی از دلایل مهم پرخوابی و افت کارکرد فرد در طول روز ممکن است به کم‌خوابی بیمار در شب مرتبط باشد.
البته مصرف بعضی داروها در سالمندان ممکن است باعث پرخوابی شود که با قطع دارو (با نظر پزشک معالج) این مشکل نیز برطرف می‌شود. یکی دیگر از دلایل خواب‌آلودگی هنگام روز اشکال تنفسی و خر و پف شدید در خواب شبانه است.
• خواب سبک وخرپف در سالمندان
به وقفه‌های موقت تنفسی هنگام خواب که اغلب از نوع انسداد موقت راه هوایی هستند، آپنه هنگام خواب گفته می‌شود. غالبا در افراد مسن چاق با گردن کوتاه که سابقه خروپف و گاهی هم فشارخون کنترل‌نشده دارند و دچار بدخوابی هستند، با انجام تست خواب عارضه‌ای به نام مقاومت راه‌های هوایی یا آپنه(قطع تنفس هنگام خواب) مطرح می‌شود.
آپنه در این افراد معمولا به‌دلیل چاقی و کوتاهی گردن از نوع انسدادی است. قطع تنفس هنگام خواب باعث افت اکسیژن خون می‌شود. در این مواقع مغز بارها و بارها هوشیار و برانگیخته می‌شود و اجازه نمی‌دهد فرد به خواب عمیق برود زیرا ممکن است دیگر از خواب بیدار نشود. در نتیجه مغز به‌طور مداوم در حالت خواب سبک باقی می‌ماند و فرد وارد خواب عمیق نمی‌شود.
• کژخوابی در سالمندان
حرکات متناوب اندام‌ها به‌خصوص پاها هنگام خواب، نشانگان پای بی‌قرار، اختلالات رفتاری در خواب مانند راه رفتن، حرف زدن هنگام خواب و… در گروه کژخوابی قرار می‌گیرد. افرادی که فلج هنگام خواب دارند، دندان‌قروچه هنگام خواب تجربه می‌کنند، رویاهای شبانه را هنگام خواب اجرا می‌کنند و شب ادراری دارند. بروز و سیر تند هر یک از این علائم ممکن است نشانه‌ای از حرکت سالمند به سوی بیماری‌هایی مانند اشکالات شناختی، آلزایمر و… باشد.
• کابوس‌های شبانه در سالمندان
لازم است به محتوا و جریان رویا دیدن سالمندان هنگام خواب نیز اشاره کنیم. به‌طور کلی، سالمندان کمتر از جوانان رویا می‌بینند. محتوای رویاهایی که سالمندان می‌بینند، مربوط به تجربه‌ها و اتفاق‌هایی است که در طول روز دارند. کنش‌هایی که در مغز فرد و هنگام خواب شکل می‌گیرد، ممکن است خوشایند یا ناخوشایند و گاهی وحشتناک باشد.
افراد مسنی که به‌دلیل کابوس‌های مکرر مراجعه می‌کنند، اگر مضمون رویای آنها اتفاق‌های ترسناک باشد باید از این نظر که دچار اختلالات روان مانند افسردگی و اضطراب، اختلال اضطرابی بعد از سانحه هستند یا اخیرا دچار تجربه ناخوشایندی در زندگی شامل سوگ یا داغ‌دیدگی شده‌اند، بررسی شوند.
عوارض اختلال خواب سالمندان
قطعاً وقتی خواب خوبی نداشته باشیم، عوارض جسمی و روانی زیادی به سراغمان می آید. این عواض می تواند با کاهش تمرکز، اختلال حافظه و ضعف عمومی خودش را نشان دهد.
همچنین اختلال در کار روزانه، تحریک پذیری، خستگی، سردرد هنگام بیدار شدن، افزایش علائم اضطرابی، چرت زدن در طول روز و افزایش فشار خون از دیگر عوارض اختلال های خواب در دوره سالمندی به شمار می رود.
درمان بی خوابی شبانه سالمندان
مطالعات نشان داده است افراد سالمند که کم میخوابند اشتهای بیشتری دارند. کمبود خواب در شب در مقدار گلوکز و انسولین بدن اثر می گذارد و موجب گرسنگی و در نتیجه زیاد خوردن و چاقی می گردد.
تشخیص اختلال خواب
در خیلی از مواقع وقتی با شواهد و معاینه دلیلی برای پرخوابی بیمار پیدا نمی‌شود باید از بیمار تست خواب یا پلی‌سومنوگرافی گرفته شود.
این تست در آزمایشگاه خواب بیمارستان گرفته می‌شود و فرد باید یک شب در بیمارستان سپری کند. در این تست نوار مغز، نوار قلب، چشم و عضله ثبت و میزان اکسیژن خون و شاخصهای دیگر ارزیابی می‌شود. تفسیر چنین اطلاعاتی به پزشک متخصص خواب این امکان را میدهد که نوع اختلال خواب بیمار را مشخص و درمان مناسب را پیشنهاد کند.
درمان کم‌خوابی و بی‌خوابی در دروان سالمندی
برای درمان اختلالات خواب سالمندان، ابتدا باید با شرح حال درست و معاینه دقیق بیمار مشخص شود وی به چه نوع اختلالی دچار شده و براساس اینکه اختلال روانی یا جسمانی مطرح است،
تدابیر درمانی مناسب در نظر گرفته شود. درمان به شکل دارویی و غیردارویی است. به هر شکل دارو را حتما باید پزشک تجویز کند و سالمندان به هیچ‌وجه نباید قرص‌های خواب‌آور در دسترس را مصرف کنند. داروهای خواب‌آور وابستگی ایجاد می‌کنند.
این داروها در کوتاه‌مدت کمک‌کننده‌اند ولی در درازمدت مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌کنند. معمولا پزشکان نیز داروهای خواب‌آور را بیشتر از ۲ هفته تجویز نمی‌کنند. دارو هم باید با نظر پزشک قطع شود. داروی خواب‌آور را باید به‌تدریج قطع کرد و قطع ناگهانی آن ممکن است باعث ایجاد عوارضی مانند تشدید بی‌خوابی یا اضطراب شود.
علل و عوارض اختلال خواب سالمندان
معمولا با افزایش سن، اختلال های خواب افزایش پیدا می کند و یکی از شکایت ها در دوره سالمندی، اختلال خواب است. جالب است بدانید اختلال های خواب در سالمندانی که در خانه سالمندان زندگی می کنند، بیشتر از آنهایی است که در منزل هستند. پس شما سالمندان گرامی می توانید با شناسایی مشکل خود و عمل به توصیه ها آرامش و خوب راحت تری داشته باشید.
انواع رایج اختلال خواب
مشکل های خواب به شکل های مختلف بروز می کند؛ ممکن است شما دیر به خواب برید، مکرر بیدار شوید، تکه تکه بخوابید، صبح زود از خواب بیدار شوید یا در طول روز چرت بزنید و خلاصه اینکه زمان خواب عمیق تان کم شود. حتی ممکن است ریتم خواب مختل شود. یعنی ریتمی که صبح بیدار و شب به خواب می روند دچار اختلال می شود. مشکل های خواب در دوره سالمندی به روش های مختلفی ظهور پیدا می کنند ولی ۲ گروه بندی آنها را از هم تفکیک می کند:
۱- اختلال خواب گذرا و مزمن: به اختلال های خوابی که کمتر از یک ماه طول می کشد گذرا و انواعی که بیش از یک ماه ادامه دارد و آزاردهنده است مزمن می گوییم.
۲- اختلال خواب اولیه و ثانویه: اختلال های خوابی که به دلیل خاصی رخ نمی دهد، اولیه و مواردی که علت خاصی باعث ایجاد آنها شده ثانویه می گوییم.
علل رایج اختلال خواب
۱- مشکل های تنفسی هنگام خواب، هیپوپنه یا آپنه
۲- حرکت های دوره ای اندام ها و نشانگان پای بی قرار باعث اختلال در خواب می شوند. حرکت های اندام های تحتانی یا فوقانی بدن باعث بیدارشدن یا از خواب پریدن مکرر می شود.
۳- عوارض مصرف برخی داروها نیز باعث مشکل های خواب می شود. گاهی اوقات پزشک برای کنترل خواب یک داروی خواب آور را به سالمند تجویز می کند و از او می خواهد در مدت زمان کوتاهی آن را مصرف کنند. مشکل از آنجا شروع می شود که برخی سالمندان، این داروها را سر خود برای مدت زمان طولانی مصرف می کنند. سالمندان باید بدانند این کار باعث بی خوابی می شود.
۴- درد در هر ناحیه از بدن باعث اختلال خواب می شود و آرتروز نیز یکی از همین دردهاست. آرتریت باعث اختلال خواب می شود علاوه بر آن اضطراب، افسردگی، دمانس، پارکینسون، ریفلاکس معده به مری، تیرویید، نارسایی قلبی، اختلال مزمن تنفسی و… نیز مشکل های خواب را در سالمندی ایجاد می کنند.
عوارض رایج اختلال خواب
قطعا وقتی خواب خوبی نداشته باشیم، عوارض جسمی و روانی زیادی سراغمان می آید. این عوارض می تواند با کاهش تمرکز، اختلال حافظه و ضعف عمومی خودش را نشان دهد. همچنین اختلال در کار روزانه، تحریک پذیری، خستگی، سردرد هنگام بیدار شدن و افزایش فشار خون و… نیز از دیگر عوارض اختلال های خواب در دوره سالمندی به شمار می رود.
۱۴ توصیه خواب آور
۱-از مصرف خودسرانه دارو پرهیز کنید.
۲-از مصرف کافئین اجتناب کنید.
۳-هرگز سیگار نکشید.
۴-در مصرف مایعات به خصوص در عصر احتیاط کنید. (به خصوص در افرادی که مشکل های ادراری دارند.)
۵-قبل از خواب، غذاهای سنگین مصرف نکنید.
۶-خواب نیمروزی را حذف کنید و اگر می خواهید در طول روز چرت بزنید، حداکثر زمان چرت زدن باید ۳۰ دقیقه باشد.
۷-حضور در نور آفتاب به خصوص در بعدازظهر و صبح زود، خواب شب را تنظیم می کند.
۸-ورزش منظم ۳ بار در هفته، بهتر است قبل از خواب نباشد و به شدت نیز انجام نشود.
۹-موقعیت اتاق خواب در داشتن خواب آرام بسیار نقش دارد. اتاق خواب باید نور مناسب داشته باشد، نه سرد باشد و نه گرم و سر و صدای زیاد نیز در آن شنیده نشود.
۱۰-فقط در صورت خستگی به رختخواب بروید. گاهی سالمندان در رختخوابشان با تلفن حرف می زنند یا غذا می خورند که این کار غلط است. اگر ۲۰ دقیقه در رختخواب بودید و خوابتان نبرد باید رختخواب را ترک کنید و تنها در صورت خواب آلودگی به رختخواب خود برگردید.
۱۱-صبح ها راس ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید به طوری که اگر حتی ۵ صبح خوابتان برد، باز هم سر ساعت همیشگی از خواب بیدار شوید.
۱۲-جای خواب خود را تغییر ندهید.
۱۳-حتما اگر دردی دارید یا به بیماری مزمنی مبتلا هستید، سعی کنید تحت نظر پزشک آن را درمان کنید تا از این طریق مشکل های خواب نیز کمتر شود.
۱۴-از مصرف قرص های خواب آور به صورت خودسرانه و طولانی مدت خودداری کنید. چون این داروها باعث بی خوابی می شود و مصرف طولانی مدت آن عوارض دارد. حداکثر زمان مصرف آن باید ۴ هفته باشد.
درمان اختلال خواب
اختلال خواب سالمندان | علل و راه های کنترل و درمان
منبع : هفته نامه سلامت / بیتوته / زنبیل
