سنگ کلیه در کودکان | علل ، تشخیص و راه های درمان
بیماریهای کودکان ، علل سنگ کلیه در کودکان و راه های تشخیص آن در خدمت شما هستیم. با ما همراه باشید.
شن ریزه در کلیه کودکان ، سنگ کلیه در کودکان
علت شیوع سنگ کلیه کودکان + روش های درمانی
شیوع سنگ کلیه در کودکان:
امکان اینکه هر فردی در طول عمرش دچار سنگ کلیه شود امری طبیعی است که از این قاعده کودکان و حتی نوزادان هم استثنا نیستند. سنگ کلیه در کودکان همانند بزرگسالان در این چندسال اخیر شیوع بیشتری پیدا کرده است. هرچند آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد؛ اما میتوان از تعداد مراجعاتی که داریم به این موضوع پی ببریم که تعداد مبتلا در چند سال اخیر ١٠برابر شده است. اگر بخواهیم براساس مشاهدههای بالینی، آماری در این زمینه ارائه کنیم باید بگوییم که سنگ کلیه در شیرخواران و کودکان نسبت به ٢٠سال گذشته ١٠برابرشده است.
کلیه و کارکرد دستگاه ادراری:
دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو حالب، یک مثانه و یک مجراست. ادرار را کلیهها تولید کرده و از طریق لولههای باریکی به نام حالب به مثانه انتقال مییابد. سپس ادرار درون عضوی بادکنکی شکل عضلانی، به نام مثانه ذخیره میشود. بهدنبال پرشدن از ادرار، مثانه به مغز پیام ارسال میکند و سپس مغز تصمیم میگیرد چه زمان ادرارکردن شروع شود. در هنگام ادرارکردن، ادرار از طریق مجرا تخلیه و در این حین مثانه منقبض شده و دریچه ادراری شل میشود.
اگر سطح مواد تشکیلدهنده سنگهای ادراری از حد اشباع رد شود، سنگ ادراری تشکیل میشود. این سنگها به دلایل مختلفی که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد تشکیل میشود و براساس اینکه سنگ در کدام قسمت از دستگاه ادراری تشکیل شدهاند، نامیده میشوند. در چنین حالتی کودک برای دفع ادرار با مشکل و دردروبهرو ست.
عوامل سنگساز:
درخصوص عامل ایجاد سنگ در این کودکان میتوان عوامل مختلفی را نام برد. هرچند که میزان ابتلای کودکان به سنگ کلیه از بزرگسالان کمتر است؛ اما عواملی مانند ارث، مشکلات متابولیکی و مصرف کم مایعات ازجمله عواملی است که فرد را در معرض ابتلا به این بیماری قرار میدهد. در برخی از موارد عفونت دستگاه ادراری سبب ایجاد سنگها مختص ادرار عفونی هستند و در ادرار عفونی رشدمیکنند.
نوزادان نارس در معرض سنگ کلیه:
همچنین تحقیقات نشان داده است که نوزادان و کودکانی که با سن جنین کمتر از ٣٢هفته به دنیا آمدهاند، کودکانی هستند که نارسایی ریوی دارند. نوزادانی که دچار اختلالات رشد هستند، کودکانی که به هر دلیلی مصرف دارو یا بستری در بیمارستان داشتهاند نیز بیشتر در معرض تشکیل سنگهای کلیه هستند. به همین دلیل این گروه از کودکان و نوزادان باید بعد از مرخصشدن از بیمارستان و طی شدن دوره نقاهت زیر نظر پزشک باشند و آزمایش و سونوگرافیهای لازم را انجام بدهند تا درصورت بروز کوچکترین علائم درمان برای آنهاشروع شود.
این اختلال سبب تشکیل سنگ میشود:
درخصوص اختلالات متابولیکی که شایعترین نوع علت تشکیل سنگ در کودکان است میتوان اشاره کرد که دفع بیشازحد کلسیم از طریق ادرار موجب چنین حالتی است. از سایر اختلالات متابولیک در کودکان که آنها را مستعد ابتلا به سنگ کلیه میکند عبارتاند از نقص آنزیمی در شکستن اگزالات و دفع بیش از حد سیستین از ادرار است.
عوامل خطر را بشناسید
هنگامیکه یک بزرگسال دچار سنگ کلیه میشود باتوجه به اطلاعاتی که دارد میتواند برای درمان بهموقع اقدام کند؛ اما ازآنجاییکه نوزادان و کودکان چنین آگاهی ندارند و زبان رسایی هم برای بیان مشکلات خود ندارند این وظیفه مادران است که بهدقت سلامت فرزندشان را زیر نظر بگیرند و با کوچکترین علائم خطر برای درمان آنها اقدام کنند. بدین منظور لازم است مادران عوامل خطر را در سنگهای ادراری بهخصوص سنگ کلیه بشناسند که بتوانند بهموقع اقدام کنند. عوامل خطر در سنگ ادراری کودکان عبارتاند از: حجم کم ادرار، مصرف بالای نمک، مصرف بیش از حد فستفود، مصرف نوشابه، عفونتهای ادراری، مثانه عصبی و سابقه خانوادگی یا همان جنبه ارث و ژنتیک.
باید توضیح داد که سابقه خانوادگی یا ارث به این معنا نیست که اگر مادر یا پدری دچار سنگهای ادراری بودهاند که شایعترین آنها سنگ کلیه است، نوزادشان هم بهطور حتم دچار این مشکل میشود؛ بلکه شانس ابتلا در این نوزادان کمی بیشتر از همسنوسالهایشان است.
هنگامیکه مصرف میزان مایعات در کودکان کم شود املاحی که در ادرار دفع میشود غلظت بالاتری از حد معمول دارد در این مرحله املاح به حد اشباح رسیده بههمین دلیل سنگ یا شنریزها در کلیهها تشکیل میشوند.
علائم سنگه کلیه در کودکان:
با توجه به اینکه شیرخواران نمیتواند درد خود را بیان کنند؛ اما علامتهایی مانند بیقراریهای شدید که با قولنج اشتباه میشود، دلدرد، استفراغ، مشاهده بلور یا شن در ادرار کودک، ادرار قرمز یا نارنجی و درصورتیکه کودک قادر به صحبتکردن باشد از درد شکم و پهلو شکایت میکند.
تشخیص دقیقتر شده است:
نوع سنگها در کودکان تنوع بیشتری دارد به همین دلیل باید با آزمایش نوع آن را تشخیص داد؛ اما بهطورکلی تشکیل سنگهای درشت در کودکان بالای دو سال و ایجاد شنهای یا سنگهای ریز در شیرخواران شیوع بیشتری دارد. درحالحاضر بهترین راه تشخیص آن، انجام سونوگرافی و آزمایش برای تشخیص نوع سنگ و علت ایجاد آن است. خوشبختانه دستگاههای تشخیصی سونوگرافی از درجه تشخیص خوبی برخوردار بوده و میتواند درست تشخیص بدهد.
شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که سبب شده است آمار مبتلایان در نوزادان و کودکان بیشتر از گذشته شود، وجود دقت خوب دستگاه سونوگرافی است که کوچکترین سنگها را هم تشخیص میدهد. البته گاهی نیز بهدلیل همین قدرت زیاد دستگاهها وجود چربیهایی که در کلیه تجمع میکنند سنگ تشخیص داده میشود که با بررسیها بیشتر این ابهامبرطرف میشود.
در تحقیقاتی که بهمنظور چگونگی تشخیص و اطلاع والدین از سنگ کلیه نوزادان و کودکشان انجام شده، دریافتیم که بیشتر تشخیص آنها بهصورت اتفاقی بوده است. بهعبارتدیگر والدین کودک را بهدلیل دیگری مانند بیقراری یا کولیت نزد پزشک بردهاند؛ اما در سونوگرافیهای انجامشده مشخص شده است که علت، سنگ در مجاری ادراری یا کلیه است.
سنگها در کودکان گاه خودبهخود دفع میشوند:
قبل از درمان باید اشاره کنیم که در مواردی این سنگها بدون درمان خاصی قبل از ٢تا٣ سالگی حل و دفع میشوند. بهطورکلی ٩۵درصد از سنگهایی که کودکان به آن مبتلا میشوند از طریق درمانهای متداول برطرف میشوند، ۴درصد از طریق سنگشکن و آندوسکوپی جراحی درمان میشوند و فقط یکدرصد به جراحی نیاز دارند. درصورتیکه سنگها در کلیه بزرگ یا تعداد آنها زیاد باشد ابتدا سنگها بهوسیله مداخلات پزشکی به قطعههای کوچکتر تبدیل میشوند که کودک بتواند بهتر دفع کند.
تغذیه در کودکان مبتلا به سنگ کلیه:
نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند درصورتیکه با همان شیر سیر میشوند و برایشان کافی است آن را ادامه بدهند تا حجم ادرار بیشتر شود. اگر حجم شیر مادر کافی نیست یا سنگسازی کلیه زیاد و ادرار غلیظ است میتوان در کنار شیر مادر از شیرخشک استفاده کرد و در صورتی که باز هم حجم ادرار تغییر نکرد میتوان از آب جوشیده سرد شده در فواصل بین شیردهی استفاده کرد.
در کودکانی که بزرگتر هستند میتوان در صورت سنگسازی کلیه از مداخلات دارویی هم کمک گرفت. کودکانی که از این سنین دچار سنگ کلیه میشوند به طبع مصرف داروها میتواند سبب بیاشتها، فشارخون، کمخونی را برای آنها بهدنبال داشته باشد همچنین این داروها بر رشد کودک و رشد استخوانیاش هم تاثیرگذار است. از سوی دیگر در کودکان بزرگتر که تشخیص و درمان بهموقع و بههنگام نبوده است و به کلیهها آسیب فراوانی وارد میشود. حتی گاهی شاهد ازکارافتادن کلیه هستیم که بهدلیل فشار و کاهش کارکرد در مواردی دیالیز برای کودک تجویز میشود که دردهای ناشی از آن کودک را آزار میدهد و در نهایت سبب ازکارافتادگی کلیهها میشود.
پیشگیری را جدی بگیرید:
تاکید همواره اصلاح سبک زندگی و تغذیه است؛ اما متاسفانه در برخی موارد ابتلا فرد اجتنابناپذیر است بهدلیل مصرف داروها که برای بیماری خاصی مصرف میکند؛ اما به والدین توصیه میکنیم نوشیدن مایعات زیاد در طول روز نوشیده را به کودکانشان آموزش دهند.
پرسشهای رایج در خصوص سنگ کلیه کودکان:
– درخصوص ممنوعیت مصرف کلسیم در کودکانی که سنگ کلیه دارند باید اشاره کنیم که برخلاف تصور عموم مردم که مصرف کلسیم را محدود میکنند. این در حالی است که مصرف نکردن کلسیم میتواند سبب تشکیل سنگهای بهمراتب سخت شود.
– گروهی از والدین هم درخصوص کیفیت آب میپرسند، در پاسخ به گروه باید گفت، کمیت آب نوشیدن مهم است اینکه در طول روز کودک مایعات بهاندازه کافی مصرف کند و فعالیت مناسبی داشته باشد؛ زیرا تحرکنداشتن و داشتن فعالیت بدنی کم میتواند از عوامل زمینهساز سنگ کلیه باشد.
– تعداد پوشکهایی که کودک در طول روز خیس میکند و حجم ادرار دفع شده میتواند ازجمله علائم وجود سنگ باشد. به یاد داشته باشید کودکانی که کمتر از ۴پوشک خیس میکنند و حجم ادرارشان کم است در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند
علائم سنگ کلیه کودکان، چند نکته
سنگ کلیه می تواند سبب درد، انسداد در مسیر ادرار و اگر بدرستی تشخیص و درمان نشود سبب از بین رفتن کلیه ها شود. میزان شیوع سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) کمتر از بالغین است ولی بر خلاف بالغین، اگر بررسی شوند، در اکثر موارد می توان علتی برای سنگ سازی آنها پیدا کرد. دستگاه ادراری از دو کلیه، دو حالب، یک مثانه و یک مجرای ادرار تشکیل شده است (شکل ۱). ادرار بطور طبیعی حاوی کلسیم، اگزالات، سیستئین و اسید اوریک است.
درمان سنگ کلیه نوزاد یک ماهه
وقتی غلظت این مواد در ادرار افزایش یابند، ممکن است رسوب کرده و سبب تشکیل سنگ کلیه گردند. ولی در بعضی کودکان علی رغم طبیعی بودن مقادیر مواد مذبور در ادرار باز کودک دچار سنگ کلیه می شود. در کشورهائیکه منبع اصلی پروتئین غذائی کودکان از گیاهان و سبزیجات است (مثل کشورهای آسیای جنوب شرقی، هندوستان، خاورمیانه و اروپای شرقی) میزان سنگ کلیه در اطفال (Kidney Calculi in Children) بیشتر است. دانستن اینکه سنگ از چه موادی تشکیل شده است برای مشخص ساختن نوع درمان اهمیت دارد. مواد ابتدا سبب تشکیل کریستال می شوند، این کریستالها به کلیه چسبیده و کم کم بزرگ شده و تشکیل سنگ را می دهند.
اگر اندازه سنگ کمتر از ۵ میلی متر باشد اکثراً خودبخود دفع می شود ولی سنگهای بزرگتر نیازمند مداخله درمانی هستند. دفع سنگ همراه با دردهای فوق العاده شدید می باشد.
اگر سنگ از کلیه خارج شود دارای سه عارضه مهم خواهد بود:
· ایجاد درد شدید
· ایجاد انسداد در مسیر ادرار
· نیاز به اقدامات تهاجمی جهت درمان
باید خاطر نشان ساخت که اگر سنگ در داخل کلیه تشخیص داده شود، حدود ۹۰ درصد موارد با سنگ شکن قابل درمان است، سنگ شکنی در کودکان خیلی بهتر از بالغین پاسخ می دهد. پس باید حداکثر تلاش را کرد که سنگ در داخل کلیه تشخیص داده شود. بعضی افراد وقتی متوجه وجود سنگ در کلیه می شوند آنرا به حال خود رها می کنند.
در این موارد دو اتفاق خواهد افتاد، یا سنگ رفته رفته بزرگتر شده و سبب آسیب کلیه می شود و یا اینکه از کلیه خارج شده و سبب عوارض فوق می گردد. وقتی سنگ از کلیه خارج شد و وارد حالب گردید، اگر در مسیر ادرار انسداد کامل ایجاد کند ظرف هشت هفته کلیه همانطرف از بین می رود مثل اینکه کلیه را با جراحی خارج ساخته اند، بنابراین وجود سنگ کلیه بویژه در اطفال را باید جدی تلقی کرد.
شایعترین علائم سنگ کلیه در اطفال (Kidney Stones in Children) عبارتند از:
· درد در شکم یا پهلوها
· تهوع و استفراغ
· وجود خون در ادرار
· احساس نیاز فوری به دستشوئی (وقتی سنگ به نزدیک مثانه می رسد)
ولی باید به خاطر داشت که تعداد زیادی از کودکان مبتلا به سنگ کلیه فاقد علائم هستند و سنگ آنها بطور اتفاقی کشف می شود.
علل سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) کدامها هستند؟
· وجود انسداد در مسیر ادرار مثل تنگی محل اتصال حالب به لگنچه کلیه
· عوامل ژنتیک، بعضی از سنگها ارثی هستند
· رژیم غذائی ناسالم مثل مصرف آب کم و مصرف مایعات مضر مثل نوشابه. مصرف زیاد نمک و چاقی کودک را مستعد ابتلا به سنگ کلیه می کند.
· عفونت دستگاه ادراری: بعضی از سنگها مختص ادرار عفونی هستند و در ادرار عفونی رشد می کنند.
· وجود اختلالات متابولیک: شایعترین اختلال متابولیک در کودکان که سبب تشکیل سنگ کلیه می شود، دفع بیش از حد کلسیم از طریق ادرار است. از سایر اختلالات متابولیک در کودکان که آنها را مستعد ابتلا به سنگ کلیه می کنند عبارتند از، نقص آنزیمی در شکستن اگزالات و دفع بیش از حد سیستئین از ادرار است. از خصوصیات کودکانیکه دارای این دو نوع اختلال متابولیک می باشند، سنگ سازی سریع و وسیع می باشد.
انواع سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) کدامها هستند؟
· سنگهای کلسیمی: شایعترین نوع سنگ در اطفال است و به دو شکل اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم دیده می شود. اگزالات کلسیم خیلی شایعتر از فسفات کلسیم است. سه علت مهم ایجاد سنگ اگزالات کلسیمی عبارتند از: دفع بیش از حد کلسیم از طریق ادرار، دفع بیش از حد اگزالات از طریق ادرار و ادرار اسیدی. اهمیت اگزالات در تشکیل سنگهای اگزالات کلسیمی ۳۰ برابر کلسیم است و بیمار باید از مواد حاوی اگزالات پرهیز کند نه مواد حاوی کلسیم مثل لبنیات.
· سنگهای اسید اوریکی: این نوع سنگها وقتی تشکیل می شوند که ادرار اسیدی باشد. غذاهای سرشار از پورین مثل انواع گوشت، ماهی و حلزون سبب اسیدی شدن ادرار می شوند. وقتی اسید اوریک در ادرار اسیدی تغلیظ شد آن به تنهائی یا همراه با ترکیب با کلسیم سبب تشکیل سنگ کلیه می شود.
· سنگهای استروویتی: این نوع سنگها در ادرار عفونی ایجاد می شوند. درمان عفونت ادراری و عاری از عفونت کردن ادرار در پیشگیری از تشکیل این نوع سنگها خیلی کمک کننده است.
· سنگهای سیستینی: این نوع سنگها ناشی از یک اختلال ژنتیکی در متابولیسم سیستئین می باشد که در آن مقادیر زیادی سیستین وارد ادرار می شود. این کودکان بسرعت و در مقادیر زیاد سنگ می سازند.
چگونه می توان سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) را تشخیص داد؟
· سونوگرافی بهترین روش غربالگری برای سنگ کلیه در کودکان است ولی دقیق ترین نیست. سونوگرافی سنگ حالب را خوب نمی تواند تشخیص دهد.
· سی تی اسکن که در بعضی موارد کمک کننده است.
· اشعه ایکس: استفاده از اشعه ایکس در تشخیص سنگهای ادراری خیلی کمک کننده است، منتهی برای اینکه سنگ با اشعه ایکس دیده شود باید حاوی مقادیر کافی کلسیم باشد، مثلا سنگ اسید اوریکی با اشعه ایکس دیده نمی شود.
درمانهای سنگ کلیه در کودکان
· درمانهای منتظرانه: در تعدادی از موارد برای کودک دارو تجویز می شود تا سنگ دفع شود. اینگونه کودکان باید شرایط بخصوصی داشته باشند، تشخیص اینکه کدام کودک کاندید این نوع درمان است با پزشک می باشد.
· سنگ شکنی: بهترین وسیله برای درمان سنگهای کلیه در کودکان است. برای استفاده از این نوع درمان شرایطی لازم است، مثلا اندازه سنگ باید کمتر از یک و نیم سانتی متر باشد. در حدود ۹۰-۸۵ درصد موارد سنگ کلیه در کودکان با سنگ شکن درمان می شوند و حدود ۱۰ درصد موارد نیز سنگ با سنگ شگنی درمان نمی شود. اگر سنگ از کلیه بیرون بیاید اثر سنگ شکنی کمتر می شود. حدود ۷۰-۶۰ درصد سنگهای حالب فوقانی با سنگ شکنی قابل درمان هستند. هر قدر سنگ در حالب پائین تر بیاید موفقیت سنگ شکنی کمتر می شود.
· درآوردن سنگ با یورتروسکوپ: امروزه وسایل مجهزی وجود دارند که با آن می توان سنگ را در داخل حالب سنگ شکنی و خارج کرد. منتهی این روش نیاز به بیهوشی دارد و نسبتاً تهاجمی است مثلاً ممکن است حالب سوراخ شود. بدین دلیل است که باید سعی کرد سنگ در داخل کلیه تشخیص داده شود.
· درآوردن سنگ کلیه از طریق پوست: گاهاً کودک دارای سنگهای بزرگ و متعدد در داخل کلیه می باشد که در این موارد می توان زیر بیهوشی کلیه کودک را از بیرون سوراخ و با سنگ شکنی سنگهای کلیه را خارج کرد.
چگونه می توان از تشکیل سنگ در کودکان پیشگیری کرد؟
· باید حداکثر تلاش را کرد که علت سنگسازی مشخص شود وقتی علت مشخص شد می توان آنرا درمان نمود. مثلاً اگر کودکی دارای تنگی حالب است باید آنرا جراحی کرد و یا اگر کودک کلسیم و یا سیستئین زیادی از راه ادرار دفع می کند باید با تجویز دارو دفع آنها را از طریق ادرار کم کرد.
· اگر کودک دارای سنگ اگزالات کلسیمی است باید نمک کم بخورد، محدودیت لبنیات ندارد ولی غذاهای حاوی اگزالات (شکلات، نوشابه، آجیل) را باید کم مصرف نماید. گاهاً در این کودکان استفاده از بعضی داروهای مدر مفید است.
· اگر کودکی دارای سنگهای اسید اوریکی و سیستئینی است باید ادرار وی را قلیائی نمود. قلیائی کردن ادرار در این کودکان خیلی مؤثر است و ضمن پیشگیری از تشکیل سنگ جدید حتی در بعضی موارد می تواند سنگهای موجود را نیز حل نماید.
علائم سنگ کلیه در کودک
سنگ کلیه در کودکان | علل ، تشخیص و راه های درمان
منبع: shahraraonline.ir / دکتر محمدرضا صفری نژاد / بیتوته / نی نی بان